در ادامه خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکات و درون‌مایه‌های ارائه شده در مصاحبه با دکتر ابراهیم رضاقلی‌زاده، وکیل پایه یک دادگستری، آورده شده است:
۱. مسیر ورود به حرفه وکالت و تخصص در پرونده‌های کیفری (به ویژه قتل):
- مراحل ورود: پس از قبولی در آزمون وکالت، فرد باید ۸ ماه دوره کارآموزی را بگذراند که در این دوره اجازه وکالت در پرونده‌های حساس مانند قتل یا پرونده‌های مالی بزرگ را ندارد. پس از گذراندن آزمون “اختبار” و کسب عنوان وکیل پایه یک دادگستری، اجازه ورود به پرونده‌های قتل صادر می‌شود. (نقل قول: “پس تو اون دوره ابتدایی که شما عنوان کارآموز و دارین نمی‌تونین اون پرونده قتل یا پرونده‌هایی که ارزش مالی بسیار داره رو وکالت کنیم…”)
- علاقه‌مندی از کودکی: دکتر رضاقلی‌زاده از دوران دبیرستان و انتخاب رشته انسانی با هدف وکیل شدن، این علاقه را در خود پرورانده است. (نقل قول: “یعنی این نگاه دقیقاً از شاید نوجوونی واسم شکل گرفته بود…”)
- زمینه خانوادگی و ورزشی: وجود یک وکیل موفق در خانواده و همچنین پیشینه ورزشی حرفه‌ای در کشتی (که یک ورزش مبارزاتی است) در انتخاب این مسیر و توانایی تحمل فشار کاری وکالت مؤثر بوده است. او وکالت را به مثابه یک مسابقه و نبرد می‌بیند. (نقل قول: “من چون وکالت یک هیته مبارزه است هر روز در گیر یه مبارزه هستم و این حس بردن و حتی باختن رو دارم تو وکالت تجربه می‌کنم این خلع کنار گذاشتن ورزش کشتی و قهرمانی و ندارن و هنوز هم به وکالت مثل یک مسابقه مثل یک نبرد نگاه می‌کنم…”)
- سختی و نیاز به روحیه مبارزه‌جو: وکالت، به خصوص در پرونده‌های کیفری و قتل، شغلی بسیار پرفشار و طاقت‌فرسا است که نیاز به روحیه مبارزه‌جو و توانایی تحمل سختی‌ها دارد. (نقل قول: “وکالت یه کار یه کار دیه یعنی کاری نیستش که شما خیلی بتونی کم براش وقت بذاری خوب نتیجه بگیری…”)
- دلایل انتخاب حوزه کیفری: تحصیلات تکمیلی در حقوق کیفری و جرم‌شناسی، توان فکری در این حوزه، و مراجعات متعدد به واسطه ارتباط با جامعه ورزشی از دلایل تخصصی شدن در پرونده‌های قتل بوده است. موفقیت‌های اولیه نیز به استمرار این مسیر کمک کرده است.
۲. دفاع از قاتل و جنبه‌های حقوقی آن:
- حق قانونی دفاع: هدف از دفاع از قاتل، صرفاً دفاع از حق قانونی اوست. قانونگذار در شرایط خاصی حکم قصاص را پیش‌بینی کرده و در مقابل، موازینی را نیز برای عدم اجرای قصاص در نظر گرفته است (مانند مهدورالدم بودن مقتول، دفاع مشروع، عدم قصد قتل). وکیل موظف است این موازین را احراز و تبیین کند. (نقل قول: “همون قانونگذاری یه سری موازین قانونی وحث کرده که اگر اونها احراز بشه اون فرد نباید قصاص بشه و اساساً قصاص مث مصداق یک قتله آها پس اگر یک شخصی در شرایطی مرتکب قتل شده که رفتارش مستوجب قصاص نیست بایستی تمام تلاشمونو بکنیم نجاتش بدیم.”)
- پیچیدگی مسائل حقوقی: مسائل حقوقی در پرونده‌های قتل به قدری ظریف و پیچیده هستند که یک فرد عادی نمی‌تواند از خود دفاع کند. نیاز به وکیل متخصص برای تبیین مفاهیم حقوقی مانند “کار نوعاً کشنده” یا “دفاع مشروع” ضروری است. (نقل قول: “قطعاً باید یک متخصصی یک وکیل کیفری وارد بشه تا تبیین کننده موازین حقوقی ناظر بر بحث باشه…”)
- وکیل تسخیری: اهمیت وکالت در پرونده‌های قتل به حدی است که حتی اگر فرد وکیلی نداشته باشد، دادگاه مکلف است برای او وکیل تسخیری تعیین کند. (نقل قول: “پس اینکه چرا دفاع می‌کنیم انقدر اهمیت وکالت در پرونده‌ای مثل قتل زیاد هست که اگر خود فرد وکیل نگیره باید براش وکیل بگیرن…”)
- صبر و مقاومت در برابر فشار اجتماعی: وکلای پرونده‌های قتل اغلب تحت فشار افکار عمومی و حتی خانواده مقتول قرار می‌گیرند، اما باید در چهارچوب قانون از موکل خود دفاع کنند. (نقل قول: “وقتی همه عالم مخالف یک فردن ما میشیم تنها مدافعش و ممکنه در نهایت هم اتفاقا ما روشن کننده این باشیم که اون شخص نباید قصاص بشه…”)
- انواع قتل: بسیاری از قتل‌ها ناخواسته و در پی درگیری‌های لحظه‌ای یا خشم صورت می‌گیرد و نه با سبق تصمیم. (نقل قول: “اکثر قریب پرونده‌ها اکثر غریب اتفاق پرونده‌ها در پرتی یه سری درگیری‌های ناگهانی اصلاً با سبق تصمیم نیست ا در لحظه شکل گرفته ناخواسته بود…”)
۳. قصاص و رضایت:
- هدف از قصاص: قصاص در اسلام (و لکم فی فی قصاص حیات یا اول الالباب) نه به معنای کشتن در برابر کشتن، بلکه برای جلوگیری از گسترش خشونت و خودسری است. (نقل قول: “این نه از باب اینکه کشتن مقابل به مث خوبه به خاطر وجود قاعده قصاص مانع گسترش اون خشونت و دادگستری خصوصی میشه…”)
- تشویق به گذشت: در موازین شرعی، توصیه به گذشت و بخشش وجود دارد. (نقل قول: “ولی در ادامه موازین حتی شرعی و فقهی ما توصیه به اون گذشته است و اگه کسی این کارو بکنه خب قطعاً بهتره…”)
- فرآیند رضایت‌گیری: رضایت‌گیری بسته به هر پرونده متفاوت است. در مشهد، گروه‌هایی مرتبط با حرم امام رضا (ع) در این فرآیند با حضور بیرق گنبد و دعا خواندن، واسطه می‌شوند. عوامل مؤثر در رضایت‌گیری شامل وضعیت اقتصادی خانواده مقتول و وجود فرزندان صغیر است.
- احساسات پس از اعدام: وکیل در صورت اعدام موکلش، حس از دست دادن چیزی ارزشمند را تجربه می‌کند. (نقل قول: “حس اینکه چیز ارزشمندی گم کردی ذهنتون درگیر بود تا چند روز…”)
۴. چالش‌ها و واقعیت‌های حرفه وکالت:
- ساعات کاری طولانی: وکالت، به خصوص وکالت حرفه‌ای، شغل نیمه وقت نیست و نیاز به صرف زمان زیادی دارد. (نقل قول: “من تقریباً شاید ۷ و نیم صبح تا ۱۰ شب فرآیند کاریه دیگه می‌دونی ظهرا هم میرم دفتر دیگه ننم و تو این ۱۵ سال وکالت شاید ۱۵ تا جمعه بوده که سر کار نرفته باشم…”)
- درگیری ذهنی: پرونده‌های حساس مانند قتل، ذهن وکیل را درگیر می‌کند، اما وکیل باید توانایی هندل کردن آن را داشته باشد. (نقل قول: “به خاطر همون روحیه مبارزه ت خاطر کمکم سختی کار باعث میشد اونها رو از مسیر حرفه‌ای دور کنه…”)
- تهدید و خطر: وکلای کیفری گاهی با تهدید و خطرات فیزیکی مواجه می‌شوند.
- درآمد متغیر: درآمد وکالت ثابت نیست و می‌تواند از صفر تا بی‌نهایت باشد، که به تلاش، تخصص، پیگیری و مؤلفه‌های دیگر بستگی دارد. (نقل قول: “درآمد می‌تواند وکالت می‌تونه فاقد هرگونه درآمد باشه… و می‌تونه فاقد سقف درآمدی باشه…”)
- موانع اجرای حد (مانند قطع دست): قوانین مربوط به اجرای حد (مانند قطع دست در سرقت) وجود دارد، اما شرایط احراز آنها بسیار سخت است و در کوچکترین تردید، حد اجرا نمی‌شود. (نقل قول: “هر چندین شرط در قانون ذکر شده هر کدوم از این شرط‌ها اگر احراز نشه اون اصطلاحاً سرقت از عنوان سرقت حدی که قطع دست در سرقت اصطلاح حد داره به یک سرقت تعزیری که کم و زیاد مجازاتش در چارچوب قانون در اختیار قاضی قرار می‌گیره تبدیل میشه…”)
۵. سیستم حقوقی ایران و توصیه‌ها:
- ریشه‌های فرانسوی در قانونگذاری: قانونگذاری در ایران، به ویژه پس از مشروطه، تحت تأثیر حقوق فرانسه بوده است. (نقل قول: “ما اومدیم از قانون اساسی مشروطه رو ترجمه قانون اساسی بلژیک آها بلژیک خودش تحت تأثیر حقوق فرانسه بوده…”)
- نقد سیستم قانونگذاری: بخشی از نمایندگان مجلس باید حقوقدان باشند تا فرآیند قانونگذاری به درستی انجام شود.
- چالش‌های اجتماعی اجرای قانون: جامعه به اندازه کافی با قوانین آگاه نیست و اجرای کامل قوانین در عمل با چالش مواجه است. اصطلاحات حقوقی برای عموم مردم دشوار است. (نقل قول: “مشکلاتی که وجود داره در هیته اجتماعی که مردم با اون آگاه باشن یعنی اینکه مثلاً میگن اصطلاحات حقوقی سخته این یکی از چالش‌ها واقعاً سخته مردم ما که مجریان قانون هستن در روزمره و اجتماع اونها اون قانونو متوجه نمیشن…”)
- ضرورت استفاده از وکیل: با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی، مردم باید حتماً از وکیل و مشاور حقوقی استفاده کنند.
- طولانی شدن فرآیند دادرسی: پرونده‌ها به دلایل مختلفی مانند حجم بالای پرونده‌ها، پیچیدگی موضوع و تعداد متهمین، طولانی می‌شوند.
- توصیه به وکلای جوان: مطالعه عمیق، همراهی با وکلای باتجربه، انگیزه، پشتکار و جوانی از عوامل موفقیت در وکالت، به ویژه در پرونده‌های کیفری است.
- مفهوم “قاضی”: سریال “آقای قاضی” برای عموم مردم و آموزش مفاهیم حقوقی خوب است، اما از نظر حقوقی، تفاوت‌هایی با واقعیت دارد.
- عدم شمول مرور زمان در قتل: پرونده‌های قتل مشمول مرور زمان نمی‌شوند و قاتل ممکن است پس از سال‌ها دستگیر و محاکمه شود.
- “مهدورالدم”: این مفهوم به شرایطی اشاره دارد که خون فرد از نظر شرعی محترم نباشد و کشتن او قصاص به همراه ندارد. (نقل قول: “مفهومی داریم قتل در فراش اگر مردی همسر خودش رو بدون اینکه تحت اجبار باشه در حال رابطه کامل با مرد دیگه‌ای ببینه می‌تونه همزمان هر دو نفر رو بکشه اون تقریباً مؤلف ش اینه که خب اون فوران احساس و اون شاید غیرت فر”)
۶. نکات تکمیلی:
- عمارت وکیل: مجموعه‌ای حقوقی شامل دفتر وکالت، انتشارات و فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی است که هدف آن ارائه خدمات حقوقی استاندارد و آموزش در این زمینه است.
- مفهوم دادسرا، دادستان و بازپرس:دادسرا: نهادی برای کشف جرم، تحقیق و پیگیری جرم. (نقل قول: “دادسرا تقری یک نهاد وارداتی از حقوق فرانسه که فرانسه بهش میگن پارکه…”)
- دادستان: رئیس دادسرا، نماینده جامعه در تعقیب جرم و درخواست کیفر از دادگاه.
- بازپرس: قاضی‌ای در دادسرا که تحقیقات مقدماتی (مانند گرفتن اظهارات، کارشناسی، پزشکی قانونی) را بر عهده دارد.
- حس پشیمانی قاتل: در بسیاری از پرونده‌ها، قاتلان از عمل خود پشیمان می‌شوند، به ویژه اگر قتل از سر خشم یا احساسات باشد.
- بزرگترین اشتباه وکیل: سهل‌انگاری در امور کوچک و جزئی، مانند عدم ثبت صحیح تاریخ اعتراض. (نقل قول: “بزرگترین اشتباه وکیل سهل انگاری در امور کوچیک و جزئیه بزرگترین اشتباهش…”)
- اهمیت صحنه جرم: وکیل برای فهم بهتر پرونده و ارائه دفاع مؤثر، باید صحنه جرم را (حتی اگر در زمان وقوع نبوده باشد) بررسی و درک کند. (نقل قول: “پر از نکته است حال یه اتفاقی که مثلاً ممکنه بیفته این کهه اون صحنه واقعی ممکنه وکیل نتونه تو اون زمان حضور داشته باشه اگه این امکان واسه وکلا فراهم بشه به نظر من اعاد بسیاری از پرونده‌های قتل بهتر روشن میشه سرنخ اونجاست…”)
- توصیه کلی: “اول با وکیل مشورت کن.”
